Ήταν Απρίλιος του 67’ στο Γυμνάσιο του Πάλο Άλτο της Καλιφόρνια στην Αμερική, όταν ένας καθηγητής της σύγχρονης Ιστορίας εν ονόματι Ρον Τζόουνς, θα διέσχιζε μαζί με τους μαθητές του από μια διδακτική αλλά οδυνηρή περιπέτεια.

Ήταν μια πολύ περίεργη Δευτέρα, διαφορετική από τις υπόλοιπες συνηθισμένες Δευτέρες. Τα σύννεφα έξω από την τάξη ήταν τόσο γεμάτα, σαν νερόφουσκες, έτοιμα να σκάσουν. Οι δυνατές βροντές, έκαναν ακόμη πιο ρεαλιστική την ατμόσφαιρα του μαθήματος για το κεφάλαιο του Δέυτερου Παγκόσμιου Πόλεμου και συγκεκριμένα του Ολοκαυτώματος. Αφού το όλο mood της ατμόσφαιρας, της τάξης, του καιρού και του συγκεκριμένου μαθήματος ήταν τόσο ρεαλιστικό και ενδιαφέρον, τα καρφωμένα βλέμματα των συμμαθητών μου προς τον κ. Τζόουνς, δημιουργούσαν ένα πολύ ψυχρό συναίσθημα για τα όσα τράβηξαν οι άνθρωποι τότε από το καθεστώς του Ναζισμού. Η βασική ερώτηση που ήταν και το κλειδί της πόρτας του Τρίτου Κύματος, ήταν η εξής:

«Πώς ήταν δυνατόν απλοί άνθρωποι να υποστηρίξουν ένα καθεστώς όπως αυτό του Ναζισμού, να τηρήσουν στάση σιωπής ή και συμμετοχής στις ωμότητες που διεξάγονταν, και επιπλέον όταν όλα τελείωσαν να αρνηθούν ότι είχαν έστω και γνώση γι’ αυτά που γίνονταν;»

Ο καθηγητής μας κ. Τζόουνς, φαινόταν πολύ προβληματισμένος. Τόσο πολύ, που όταν άκουσε την ερώτηση μας, είχε παγώσει για λίγα δευτερόλεπτα, κοίταξε έξω με μια ματιά στο απόλυτο κενό αυτής της περίεργης Δευτέρας, και την ίδια στιγμή ξέσπασαν τα σύννεφα και ξεκίνησε να βρέχει. Όταν έπεσαν οι πρώτες σταγόνες πάνω στα τεράστια, παλιά παράθυρα της τάξης, σαν να του είχε σκαρφιστεί μια μεγάλη ιδέα, ξεπετάχτηκε και γύρισε απότομα με πολύ γρήγορο βήμα, ψαχούλευε την τσάντα του, τράβηξε από μέσα ένα μικρό, παλιό, κατασχισμένο τετράδιο και ξεκίνησε να γράφει αμείλικτος. Όλα είχαν σωπάσει, ακόμα και η βροχή είχε περάσει στο αθόρυβο. Το μόνο που μπορούσαμε να νιώσουμε ήταν το μολύβι του κ. Τζόουνς, που κυμάτιζε ασταμάτητα πάνω στο χαρτί. Μια στιγμή ήταν αρκετή για τον κ. Τζόουνς για να χρωματίσει την ιδέα του.

miro.medium.com

Ο Τζόουνς αποφάσισε να απαντήσει στην ερώτηση μας, δίνοντας ένα μικρό δείγμα στην πράξη. Κάποια άλλη Δευτέρα λοιπόν που ήταν εξίσου περίεργη με μόνη διαφορά την αποφασιστικότητα του κ. Τζόουνς, ξεκίνησε το μάθημα παρουσιάζοντας μας τα πλεονεκτήματα της πειθαρχίας και τα αισθήματα ικανοποίησησης που αυτή γεννά. Όσο περνούσε το μάθημα, ο κ. Τζόουνς φερόταν πολύ παράξενα. Μάλιστα, μας είχε επιβάλει μια συγκεκριμένη στάση με την οποία θα έπρεπε να καθόμαστε όλοι στην τάξη αλλά και διάφορες αυστηρές διαδικασίες που θα γίνοντουσαν οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις κατα την διάρκεια του μαθήματος. Κανένας μας δεν είχε διαμαρτυρηθεί, οι νέοι κανόνες που ίσχυσαν στην τάξη τηρούνταν με προσοχή και με ορθότητα μέχρι να τελειοποιηθούν από όλους μας. Στο τέλος της μέρας όλα ήταν στην τρίχα.

Μέρα με την μέρα ο κ. Τζόουνς, προχωρούσε το επίπεδο ένα βήμα παραπέρα βλέποντας ότι η τάξη τηρούσε τους κανόνες, χωρίς να χρειάζεται να μας υπενθυμίζει. Μάθαμε για την δύναμη της κοινότητας που αφορούσε συνθήματα τύπου «Δύναμη από την πειθαρχία» και «Δύναμη από την κοινότητα», μας είχε καθιερώσει εναν χαιρετισμό πανομοιότυπο με τον Ναζιστικό τρόπο χαιρετισμού και τον ονόμασε το «Το Τρίτο Κύμα» (προφανής η σχέση του με το Τρίτο Ράιχ). Είχαμε μάθει για την δύναμη από τη δράση, είχαμε εκδώσει κάρτες εγγραφής στο κίνημα, τις οποίες κανείς δεν αρνήθηκε να πάρει, είχαν οριστεί καθήκοντα του καθενός και απομνημονεύτηκαν τα στοιχεία όλων των μελών του κινήματος, φτιάχτηκαν πανό που κρεμάστηκαν σε όλο το σχολείο και άλλα πολλά που καθιερώθηκαν όπως σωματοφύλακες και μαύρα περιβραχιόνια στο χέρι μας. Μέσα από την δύναμη της περηφάνειας μάθαμε τον «πραγματικό λόγο» ύπαρξης του Τρίτου Κύματος. Αποτελούσε ένα πανεθνικό κίνημα στρατολόγησης νέων που ήθελαν να παλέψουν μέσω της πειθαρχίας, της κοινότητας, της δράσης και της περηφάνιας για την αλλαγή του εκπαιδευτικού συστήματος.

ellacarey.com

Η τελευταία μέρα της όλης κατάστασης μας έβρισκε σε ένα αμφιθέατρο αυστηρά για τα μέλη του Κύματος με την παρουσία «δημοσιογράφων» (φίλων του καθηγητή και άλλων δασκάλων). Θα γινόταν μια επίδειξη δύναμης από τα μέλη του κινήματος σε πάνω από χίλια σχολεία. Το αμφιθέατρο είχε κατακλυστεί από μαθητές που περίμεναν με αγωνία την συνέντευξη τύπου του αρχηγού του κινήματος, όταν ο Τζόουνς έδωσε σήμα από την τηλεόραση για την έναρξη της συνέντευξης, για πέντε λεπτά το ακροατήριο έβλεπε μια άδεια οθόνη περιμένοντας. Τελικά κατάλαβαν ότι δεν θα δουν αυτό που περίμεναν και ο Τζόουνς μας είχε ανακοινώσει την πραγματικότητα. Είχαμε ανταλλάξει την ελευθερία μας να σκεφτόμαστε, να αποφασίζουμε και να δρούμε προκειμένου να γίνουμε μέλη μιας ελίτ. Την ίδια ώρα η οθόνη εμφάνισε το μέλλον μας που δεν ήταν άλλο από την Ναζιστική Γερμανία, την φρίκη του πολέμου και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όλα μέσα στο αμφιθέατρο είχαν παγώσει, φύγαμε όλοι σοκαρισμένοι με προβληματισμό. Το ζήτημα δεν ειχε ξανασυζητηθεί για πάρα πολλά χρόνια.

Επίδραση:

Το τι έγινε στο πείραμα και οι λεπτομέρειες, δεν έγιναν γνωστές για πολλά χρόνια παρά το ενδιαφέρον του. Ο Τζόουνς το 1972 δημοσίευσε κάποιες λεπτομέρειες σε ένα από τα διηγήματα του και 1981 έγινε η πρώτη ταινία που αφορούσε το πείραμα του Τρίτου Κύματος. Μετά την επιτυχία του διηγήματος, το βιβλίο προτεινόταν σε σχολεία της Γερμανίας για ανάγνωσμα. Αργότερα έγινε θεατρικό έργο και μιούζικαλ. Πέρασε ακόμα λίγος καιρός και ο Τζόουνς αποκάλυψε το τι είχε συμβεί ακριβώς και τη δική του εκδοχή της ιστορίας. Το πείραμα αυτό ήταν και ο κινητήριος μοχλός του ψυχολόγου Φίλιπ Ζιμπάρντο που αργότερα διεξήγαγε το πείραμα φυλάκισης του Στάνφορντ, που επίσης αφορούσε την υπακοή, την καταπίεση και την εξουσία. Μπορείτε να μάθετε και γι’ αυτό το πείραμα στο άρθρο μου.

Μελετώντας διάφορα πειράματα εξουσίας, ανακάλυψα το πείραμα του Τρίτου Κύματος. Όταν το διάβασα για πρώτη φορά είχα φανταστεί ότι βρισκόμουν σε εκείνη την τάξη μαζί με τον καθηγητή κ. Τζόουνς. Επειδή με είχε συγκλονίσει η ιδέα του να περνούσα μια τέτοια εμπειρία, αποφάσισα να έγραφα αυτό το άρθρο και να προσπαθήσω να βάλω τον κάθε αναγνώστη στην θέση είτε του καθηγητή Τζόουνς, είτε στην θέση των μαθητών και ό,τι αυτό συνεπάγεται για την Ναζιστική Γερμανία. Όσον αφορά τα θέματα περί εξουσίας είμαι αρκετά ευαίσθητος γι’ αυτό και τα μελετώ συχνά. Η εξουσία διαλύει την ψυχή του ανθρώπου, τη λερώνει, την κάνει σίδερο σκουριασμένο. Εξουσία, έξω από την ουσία, μας αφορά όλους μας, υπάρχει και εκδηλώνεται για να μας ελέγχει, να μας κατευθύνει, να χειραγωγεί ανθρώπους που δεν έχουν την απαραίτητη επίγνωση και συνείδηση των πράξεων τους, ανθρώπους που βρίσκονται μακριά από την ψυχή τους και την ουσία τους. Έτσι λοιπόν δημιουργέται ένα κενό μεταξύ ψυχής και σώματος, μια έλλειψη δηλαδή πάνω στον άνθρωπο. Εκεί λοιπόν αυτός ο χώρος, παραχωρείται για εξουσία. Τα παιδιά στο πείραμα είχαν ξεπουλήσει την ψυχή τους, την αλήθεια τους, το είναι τους για να βρίσκονται στο επίκεντρο, να είναι οι ελίτ και να τα κατέχουν όλα. Το μήνυμα που θέλω να κρατήσετε απ’το άρθρο μου είναι:

 «Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή» -Βίκτωρ Ουγκώ

***Απαγορεύεται η μερική ή ολόκληρη αναδημοσίευση του άρθρου σε άλλα sites χωρίς τη συγκατάθεση του beezdom.com

***Πηγή φωτογραφίας εξωφύλλου: miro.medium.com