Πώς να χωρέσω σε τόσο λίγες λέξεις όλη αυτή τη κολοσσιαία προσφορά του Μίκη Θεοδωράκη στον Ελληνικό πολιτισμό; Δεν γίνεται. Γιατί ο Μίκης Θεοδωράκης φίλοι αναγνώστες δεν χωρά σε λέξεις. Με τα χέρια του, όμοια με φτερούγες όταν διευθύνει, κατάφερε να ταξιδέψει το όνομα της Ελλάδας στα πέρατα της γης. Στο πρόσωπο του δικού μας Μίκη, συναντήθηκαν ο σημαντικότερος Έλληνας συνθέτης διεθνώς, ο ανυποχώρητος επαναστάτης και ταυτόχρονα ο μπροστάρης μιας γενιάς, η οποία θυσίασε τη νιότη της για τα σημερινά μας αυτονόητα, την ελευθερία και τη Δημοκρατία.

Δίχως αυτόν ο Ελύτης, ο Σεφέρης, ο Ρίτσος, ο Λειβαδίτης, ο Αναγνωστάκης θα είχαν θέση μόνο σε κάποιες βιβλιοθήκες, σήμερα χάρις στη μουσική του, τους τραγουδάνε ακόμα και τα παιδιά μας σε σχολικές εορτές.

Το σημερινό άρθρο είναι αφιερωμένο στον άνθρωπο εκείνον που σφράγισε με τη μουσική και τις πράξεις του όσο κανείς άλλος τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.

parallaximag.gr

Ο Μίκης Θεοδωράκης γεννήθηκε στη Χίο στις 29 Ιουλίου 1925, με καταγωγή από την Κρήτη και τη Μικρά Ασία. Λίγο πριν τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, ανακάλυψε την αγάπη του για τη μουσική, ενώ το 1942 σε ηλικία μόλις 17 ετών παρουσίασε το πρώτο του μουσικό έργο «Κασσιανή» και παράλληλα εξέδωσε τα πρώτα του ποιήματα, υπογράφοντας με το ψευδώνυμο Ντίνος Μάης. Ένα χρόνο μετά συλλαμβάνεται για πρώτη φορά από τους Ιταλούς και βασανίζεται ανελέητα. Έπειτα εγκαθίσταται στην Αθήνα οριστικά και εκεί αναπτύσσει αντιστασιακή δράση, οργανώνεται στο ΕΑΜ και αγωνίζεται κατά των Γερμανών κατακτητών, ενώ ταυτόχρονα σπουδάζει στο Ωδείο Αθηνών δίπλα στον Φιλοκτήτη Οικονομίδη. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου (1946-1949) ο Θεοδωράκης καταδιώκεται από τις αστυνομικές αρχές λόγω των προοδευτικών ιδεών και της επαναστατικής του δράσης. Τελικά συλλαμβάνεται και στέλνεται εξορία, αρχικά στην Ικαρία και αργότερα στο γνωστό “στρατόπεδο θανάτου”, τη Μακρόνησο, όπου βασανίζεται μέχρι παράλυσης.

mic.gr

Το 1950 αποφοιτά από το Ωδείο με πτυχίο στην αρμονία, αντίστιξη και φούγκα. Πηγαίνει με υποτροφία στο Παρίσι όπου σπουδάζει μουσική ανάλυση στο πανεπιστήμιο Conservatoire με τον Olivier Messiaen τον μεγαλύτερο μουσικοσυνθέτη του 20ου αιώνα και διεύθυνση ορχήστρας με τον Eugene Bigot. Εκεί ο Μίκης Θεοδωράκης αρχίζει να διανύει μια εποχή έντονης δραστηριότητας στο χώρο της Ευρωπαϊκής μουσικής. Συνθέτει για το μπαλέτο της Ludmila Tcherina, το Govent Garden, Stuttgart Ballet και για τον κινηματογράφο. Το 1957 στο Φεστιβάλ Μόσχας βραβεύεται για πρώτη φορά από τον Schostakovitch για το έργο Suite No 1 για πιάνο και ορχήστρα.

Η άγνωστη ιστορία πίσω απο το τραγούδι «Επιτάφιος» και η άτυπη “κόντρα” με τον Μάνο Χατζιδάκι.

Ο «Επιτάφιος» γράφτηκε το 1936 από τον Γιάννη Ρίτσο με αφορμή το θάνατο του 25χρονου Τάσου Τούση, που έχασε τη ζωή του στη καπνεργατική απεργία στη Θεσσαλονίκη. Βλέποντας τη φωτογραφία της μάνας που θρηνούσε τον γιο της, εμπνεύστηκε τους στίχους και μέσα σε 2 μέρες χωρίς φαγητό χωρίς νερό και πολλές φορές κλαίγοντας- όπως δήλωσε ο ίδιος ο ποιητής- έγραψε ένα από τα μεγαλύτερα ποιήματα που κοσμούν την ελληνική ποίηση, τον «Επιτάφιο».

Δύο δεκαετίες αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί τους στίχους και το τραγούδι κυκλοφορεί από τη δισκογραφική εταιρεία Κολούμπια με τη φωνή του Γρηγόρη Μπιθικώτση, απογειώνοντας τη φήμη του μουσικοσυνθέτη. Ο Χατζιδάκις ήταν ήδη καταξιωμένος στο χώρο αφού είχε κερδίσει το Όσκαρ Καλύτερης μουσικής για την ταινία «Ποτέ τη Κυριακή». Ο Μίκης είχε στείλει την παρτιτούρα του Επιταφίου στον Μάνο Χατζιδάκι, ωστόσο τελικά δεν συνεργάστηκαν αλλά κυκλοφόρησαν δύο εντελώς διαφορετικές εκδοχές του τραγουδιού. Τον Επιτάφιο του Χατζιδάκι ερμήνευσε η Νάνα Μούσχουρη, δίνοντας έναν πιο οπερατικό και λυρικό τόνο στο ποίημα, ενώ ο Θεοδωράκης επιλέγοντας τη στιβαρή λαϊκή φωνή του Μπιθικώτση, σε συνδυασμό με το μπουζούκι, κατάφερε να μετατρέψει το ποίημα σε ένα καθαρά Ελληνικό άκουσμα. Οι δύο βερσιόν δίχασαν το κοινό και έτσι ο Ελληνικός λαός διαχωρίστηκε στους υποστηρικτές του Θεοδωράκη και στους υποστηρικτές του Χατζιδάκι. Μάλιστα διοργανώθηκε ανοιχτή ψηφοφορία στην οποία ακούστηκαν και οι 2 εκτελέσεις με τον Επιτάφειο του Θεοδωράκη να κερδίζει σε ψήφους αλλά και σε πωλήσεις.

Όταν ο Θεοδωράκης συνάντησε τον Ελύτη και μελοποίησε το «Άξιον Εστί»…

Ήταν Σεπτέμβριος του 1960 όταν ο Οδυσσέας Ελύτης πλησίασε τον Μίκη Θεοδωράκη σε μία καφετέρια μπροστά θέατρο Παλλάς. Αφού του μίλησε για το πόσο εκτιμάει το έργο του και το πόσο λάτρεψε τον «Επιτάφιο», του πρότεινε να μελοποιήσει το Άξιον Εστί. Μόλις το βιβλίο έφθασε στα χέρια του συνθέτη, αφού το διάβασε μονομιάς, κατενθουσιασμένος βάλθηκε να το μελοποιήσει.

Στίχοι όπως το «Ένα το χελιδόνι», «Της αγάπης αίματα», «Ανοίγω το στόμα μου», «Της Δικαιοσύνης ήλιε νοητέ», «Ναοί στο σχήμα τ’ ουρανού» έγιναν ορόσημα του Ελληνικού Πενταγράμμου. Τέσσερα ολόκληρα χρόνια χρειάστηκαν για να ολοκληρωθεί η σύνθεση του έργου αφού όπως ο ίδιος ο Μίκης δήλωσε έκανε επίπονες προσπάθειες για να καταφέρει να συνδυάσει την εκκλησιαστική παράδοση, τη συμφωνική μουσική και τον λαϊκό χαρακτήρα.

Έτσι το 1964 στο θέατρο «Ρεξ» με τη φωνή του “Σερ” Γρηγόρη Μπιθικώτση, τη Λαϊκή Ορχήστρα και τον Μάνο Κατράκη στην ανάγνωση, έγινε η πρώτη παρουσίαση. Ο δίσκος γίνεται ανάρπαστος, κοσμοσυρροή σε κάθε συναυλία, φαντάροι χωρίς λεφτά να παρακαλάνε για ένα εισιτήριο και ένας Μίκης Θεοδωράκης να απαντάει συγκινημένος «Να μπούνε τζάμπα! Μετράτε κεφάλια, πληρώνω εγώ!». Αυτή ήταν η πρώτη φορά που είπε στον εαυτό του «Άραγε υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό να κάνεις στη ζωή σου; Μήπως τελικά αυτό να είναι η κορυφή που λένε;».

Η γνωριμία με τον Τάσο Λειβαδίτη και ο «Ύμνος της φτωχολογιάς»….

«Εμείς θα ζήσουμε και ας είμαστε φτωχοί.. Στη Δραπετσώνα δεν έχουμε πια ζωή».

Ένα από τα μεγαλύτερα και διαχρονικότερα ζεϊμπέκικα που καθρεφτίζει απόλυτα τόσο την ιστορία της Δραπετσώνας, όσο και τον αγώνα των κατοίκων της απέναντι στη φτώχεια και την προσφυγιά. Η «Δραπετσώνα» και το «Μάνα μου και Παναγιά», ήταν τα πρώτα τραγούδια που ηχογραφήθηκαν μετά τη γνωριμία Λειβαδίτη -Θεοδωράκη το 1960. Ένα χρόνο μετά ηχογραφήθηκαν και τα «Έχω μια αγάπη» και «Σαββατόβραδο» με τους Στέλιο Καζαντζίδη και Μαρινέλλα. Την ίδια χρονιά στην ταινία «Συνοικία το Όνειρο» με πρωταγωνιστή τον Αλέκο Αλεξανδράκη, ακούστηκε για πρώτη φορά ο επονομαζόμενος Ύμνος της φτωχολογιάς, το «Βρέχει στη φτωχογειτονιά» ερμηνευμένο και πάλι από το πρωτοπαλίκαρο του Θεοδωράκη, Γρηγόρη Μπιθικώτση.

Ο Μίκης στον χώρο του θεάτρου.

Το 1962 ήταν η χρονιά που ο Μίκης Θεοδωράκης κατέκτησε τον χώρο του θεάτρου με τη λεγόμενη «τριλογία του Μίκη» που περιλάμβανε τρεις εξαιρετικές μουσικοθεατρικές παραστάσεις. Η πρώτη ήταν το έργο «Ένας Όμηρος» όπου ακούστηκαν τα αριστουργήματα «Γελαστό παιδί», «Ήταν 18 Νοέμβρη» κ.ά. Δεύτερο έργο του η θρυλική «Όμορφη Πόλη» με τα γνωστά τραγούδια «Φεγγάρι μάγια μου ‘κανες» «Καημός», «Εκείνος που χάθηκε» κ.α. Ωστόσο οι στίχοι των περισσοτέρων τραγουδιών της παράστασης αφαιρέθηκαν λόγω της λογοκρισίας που επικρατούσε εκείνη την εποχή. Τρίτο έργο «Το τραγούδι του νεκρού αδερφού» με τα τραγούδια «Ένα δειλινό», «Ένας Απρίλης», «Προδομένη μου αγάπη» και «Κοιμήσου αγγελούδι μου» το οποίο ερμήνευσε με μοναδικό τρόπο η Δέσποινα Μπεμπεδέλη.

Τα λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας.

Το 1974, μετά τη πτώση της χούντας, σε όλη την Ελλάδα ακούγονταν παλιά και νέα τραγούδια του Μίκη Θεοδωράκη. Ίσως ο πιο επιτυχημένος κύκλος τραγουδιών του, τουλάχιστον όσον αφορά τα καινούργια, ήταν «18 Λιανοτράγουδα της Πικρής Πατρίδας» σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου. Η σύνθεση του δίσκου έγινε στο Παρίσι ενώ η πρώτη παρουσίαση έγινε στο “Royal Albert Hall” του Λονδίνου με ερμηνευτές τους Μαρία Φαραντούρη, Πέτρο Πανδή, Αχιλλέα Κωστούλη, Αφροδίτη Μάνου και τον ίδιο το συνθέτη. Συγκλονιστική ήταν η αντίδραση του κοινού όταν ο Θεοδωράκης πήρε για πρώτη φορά το μικρόφωνο και τραγούδησε το θρυλικό άσμα «Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις», με το θέατρο να κατακλύζεται από τον ενθουσιασμό και τη συγκίνηση.

Η ηχογράφηση έπρεπε να γίνει κρυφά τη νύχτα αφού η μουσική του συνθέτη μέχρι τότε ήταν απαγορευμένη από το καθεστώς της Δικτατορίας. Έτσι κάτω από άκρα μυστικότητα στα στούντιο της “Columbia” με ερμηνευτές τον νεαρό τότε Γιώργο Νταλάρα και την πρωτοεμφανιζόμενη Άννα Βίσση, ολοκληρώθηκε η ηχογράφηση των Λιανοτράγουδων, τα οποία μετά τη πτώση της Χούντας έγιναν ανάρπαστα και σημείωσαν πωλήσεις άνω των 100000 αντίτυπων.

Η διεθνής καριέρα και οι βραβεύσεις.

«Ζορμπάς»: Ο Μιχάλης Κακογιάννης αναλαμβάνει την κινηματογράφηση του γνωστού βιβλίου «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά» του Νίκου Καζαντζάκη. Κύριο όχημα, η μουσική του Μίκη Θεοδωράκη. Ο χορός του Ζορμπά δεν είναι απλώς η πιο διάσημη σε ολόκληρο τον κόσμο πνευματική δημιουργία, αλλά είναι η επιτομή του σύγχρονου ελληνικού μύθου, η πιο έντονη σφραγίδα στο πρόσωπο της Σύγχρονης Ελλάδας. Ακόμη και σήμερα, μισό αιώνα μετά την πρώτη φορά που ακούστηκε αυτή η μουσική υπάρχουν άνθρωποι απ’ όλα τα μέρη του κόσμου που ακούγοντας τις 2 πρώτες νότες του «Ζορμπά», ακούν την Ελλάδα.

Σε ξένη εφημερίδα της εποχής γράφτηκε: «Χάρη στον Μίκη Θεοδωράκη γνωρίσαμε και ταξιδέψαμε στην Ελλάδα».

«Serpico»: Στην επιτυχία της κινηματογραφικής ταινίας Serpico με πρωταγωνιστή τον Al Pacino βασικό ρόλο έπαιξε η μουσική επένδυση του Μίκη Θεοδωράκη. Το μουσικό θέμα της παραγωγής ήταν υποψήφιο για Grammy, ενώ δυο χρόνια μετά ο Θεοδωράκης πρόσθεσε στη μελωδία στίχους από το ποίημα του Μανώλη Αναγνωστάκη «Δρόμοι παλιοί» το οποίο ερμήνευσε εξαιρετικά η Μαργαρίτα Ζορμπαλά.

«Ζ» : Η πολυβραβευμένη ταινία Ζ του Κώστα Γαβρά, χάρισε στον Μίκη Θεοδωράκη βραβείο BAFTA στην κατηγορία καλύτερης μουσικής επένδυσης. Ο Μίκης βρισκόταν εξόριστος στη Ζατούνα, όταν του προτάθηκε να γράψει τη μουσική του Ζ. Ο ίδιος έστειλε ένα πακέτο τσιγάρα στο σκηνοθέτη γράφοντας του το μήνυμα «Πάρε από τη μουσική μου ό,τι θέλεις». Έτσι ο Γαβράς προσέλαβε ένα Γάλλο μουσικοσυνθέτη για να ενώσει διάφορα κομμάτια από τη μουσική του Θεοδωράκη. Πηγαίνοντας μπρος πίσω το φιλμ, ο σκηνοθέτης είχε τη φαεινή ιδέα να χρησιμοποιήσουν τη μουσική από την ανάποδη όπως και έγινε. Όταν ο Μίκης πήγε στη Γαλλία για να δει την ταινία, απορημένος ρώτησε τον Γαβρά – Ποιανού είναι αυτή η μουσική;- με τον σκηνοθέτη να του απαντά – Δικιά σου είναι Μίκη αλλά από την ανάποδη-. Κατάφερε δηλαδή να γράψει μια μουσική που είτε την άκουγες απ’ την αρχή, είτε την άρχιζες από το τέλος, να ακούγεται εξίσου συγκλονιστική.

Βραβείο Λένιν: Ο Μίκης πίστευε πάντα ότι η Δημοκρατία και η Ελευθερία είναι απαραίτητες προϋποθέσεις για την εδραίωση της Ειρήνης. Ταξίδεψε στο Ισραήλ για συναυλίες και σε ρόλο άτυπου πρεσβευτή κατάφερε να συμβάλει στην υπόθεση Ειρήνης μεταξύ Παλαιστίνης και Ισραήλ. Το 1976 ιδρύει το Κίνημα “Πολιτισμός της Ειρήνης” και ενισχύει την ακτιβιστική του δράση υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 1983 του απονέμεται το Διεθνές Βραβείο Ειρήνης Λένιν, για την προσφορά του στην ενίσχυση της Ειρήνης μεταξύ των λαών. 

Συνεργάστηκαν μαζί του και ερμήνευσαν τις συνθέσεις του καλλιτέχνες παγκοσμίου φήμης όπως οι Beatles, η Shirley Bassey, η Edith Piaf και η Joan Baez.

Η μουσική του Θεοδωράκη ήταν, είναι και θα είναι έμπνευση για όλους μας..

Eίμαι σίγουρη πως όσα χρόνια κι αν περάσουν κάθε φορά που θα ακούμε τους «Χαρταετούς» του θα φουσκώνουμε από υπερηφάνεια.  Και όσο το χελιδόνι θα πετά στα αετόμορφα ψηλά βουνά της Δικαιοσύνης, κάπου μια «Μαργαρώ», μια «Μυρτιά» και ένας «Αντώνης» θα σημαίνουν τις καμπάνες, για να αφυπνίσουν τις ιδέες, τις αξίες και τα ιδανικά, που εσύ ο ίδιος «φύτεψες» στις καρδιές μας..

Σ’ ευχαριστούμε Μίκη Θεοδωράκη.

***Απαγορεύεται η μερική ή ολόκληρη αναδημοσίευση του άρθρου σε άλλα sites χωρίς τη συγκατάθεση του beezdom.com

***Πηγή φωτογραφίας εξωφύλλου: miro.medium.com